با وجود تلاش‌های سیاسی و اقتصادی کشورهای عضو بریکس برای کاهش وابستگی به دلار، داده‌های جهانی نشان می‌دهند که سلطه دلار در ساختار مالی بین‌المللی همچنان دست‌نخورده باقی مانده است. از ذخایر ارزی تا زیرساخت‌های تسویه، دلار هنوز ستون فقرات اقتصاد جهانی است.
۱. سلطه آماری دلار در شاخص‌های کلیدی
- بیش از ۵۸٪ از ذخایر ارزی رسمی جهان دلاری است؛ یوان تنها ~۲٪ سهم دارد.
- در معاملات ارزی، دلار در ۸۸٪ تراکنش‌ها حضور دارد.
- سهم دلار در پرداخت‌های بین‌المللی SWIFT حدود ۵۰٪ است؛ RMB در بهترین حالت ۴٪.
- حدود ۶۰٪ از بدهی‌های ارزی شرکت‌ها به دلار منتشر می‌شود.
این داده‌ها نشان می‌دهند که حتی اگر کشورهای بریکس در تجارت دوجانبه از ارزهای ملی استفاده کنند، وزن شبکه‌ای دلار در نظام مالی جهانی همچنان غالب است.
۲. وال‌استریت و زیرساخت‌های بی‌رقیب
بازار خزانه‌داری آمریکا، ریپو دلاری، و سامانه CLS برای تسویه امن ارزها، زیرساخت‌هایی هستند که هیچ جایگزین عملیاتی ندارند. خطوط سوآپ فدرال رزرو و تسهیلات FIMA نیز در بحران‌ها نقش سوپاپ اطمینان را ایفا می‌کنند. این شبکه‌ها باعث می‌شوند معامله‌گران جهانی همچنان به دلار اعتماد کنند.
۳. یوان؛ ثباتی که بر دلار سوار است
یوان چین اگرچه ارزی مستقل است، اما ثبات آن به ذخایر دلاری چین و نقدشوندگی دارایی‌های دلاری وابسته است. نظام ارزی مدیریت‌شده چین و کنترل‌های سرمایه نیز مانع تبدیل‌پذیری کامل یوان شده‌اند؛ موضوعی که بانک‌های مرکزی و سرمایه‌گذاران را محتاط نگه می‌دارد.
۴. بریکس و غیبت پول مشترک
مقامات بریکس بارها تأکید کرده‌اند که ارز مشترک در دستور کار نیست. اختلافات ساختاری، تورمی و سیاستی میان اعضا، مانع شکل‌گیری یک واحد پولی کارآمد شده است. تمرکز فعلی صرفاً بر تسهیل تجارت با ارزهای ملی است.
۵. اینرسی دلاری در قراردادهای جهانی
صورت‌حساب‌های تجاری، اسناد حمل، حسابداری ریسک و حقوق قراردادها همگی بر پایه دلار تنظیم شده‌اند. تغییر این استانداردها هزینه‌بر و زمان‌بر است و همین «اینرسی قراردادی» مانع تغییر سریع واحد پولی تجارت جهانی می‌شود.
۶. دلار حتی در بحران‌ها تقاضا می‌سازد
در بازار FX swaps، شوک‌های مالی باعث هجوم به دلار می‌شوند؛ چرا که تسویه بدهی‌های دلاری نیازمند خرید دلار است. این پارادوکس، هژمونی دلار را حتی در شرایط بحرانی تقویت می‌کند.
۷. جایگزین‌های ناکامل
سامانه CIPS چین و استفاده از روبل-یوان در برخی مناطق هنوز از نظر مقیاس، پوشش و استانداردهای تسویه با SWIFT و CLS قابل مقایسه نیستند. حتی جهش RMB در مسکو بیشتر یک استثناست تا روندی جهانی.
در مجموع، سلطه دلار نه‌فقط حاصل قدرت سیاسی آمریکا، بلکه نتیجه‌ی زیرساخت‌های عمیق، اعتماد نهادی و استانداردهای قراردادی است. بریکس شاید بتواند در آینده نقش مکمل ایفا کند، اما جایگزینی کامل دلار فعلاً در افق نیست.
منابع
برای مشاهده نتایج نظرسنجی سه‌ساله BIS در مورد گردش معاملات ارزی در سال 2022 اینجا کلیک کنید
برای مشاهده گزارش‌های ماهانه SWIFT در مورد استفاده بین‌المللی یوان اینجا کلیک کنید
برای مشاهده اطلاعات در مورد خطوط مبادله‌ای بانک مرکزی ایالات متحده اینجا کلیک کنید
برای مشاهده فعالیت‌های معاملاتی ارزی CLS Group اینجا کلیک کنید
برای مشاهده داده‌های صندوق بین‌المللی پول در مورد ترکیب ارزی ذخایر رسمی اینجا کلیک کنید
برای مشاهده گزارش‌های بین‌المللی‌سازی یوان توسط بانک مرکزی چین اینجا کلیک کنید
برای مشاهده اعلامیه اجلاس BRICS در ژوهانسبورگ 2023 اینجا کلیک کنید
